Covid-19 of hoeveel is de marktprijs van een dode.

covid-19

Als straks ( we noteren vandaag 6/4/2020) het dodental gaat dalen barst er ongetwijfeld een verhitte discussie los op alle vlakken van onze maatschappij: politiek, economie, gezondheidszorg, sociale verhoudingen, kortom over alles. Maar voor ons blijft de grote vraag of we wel degelijk iets zullen geleerd hebben, en vooral of we zullen durven veranderen. Iets zal waarschijnlijk veranderen, zoals we na iedere ramp één en ander hebben bijgeschaafd, maar de grote vrees blijft dat het daarna weer “business as usual” wordt. Op wereldpolitiek vlak zullen er zonder twijfel ernstige verschuivingen zijn, maar die zouden er, weliswaar later en trager, ook zijn gekomen. De recessie die nu zelfs door Samuelson wordt erkend ( Washington Post 1/4/2020. For the first time in my life, I think a depression is conceivable), was reeds vroeger aangekondigd ( zie ook onze artikels terzake in de rubriek Economie op de website www.jozk.org). Sarcasme laat ons toe te stellen dat een aantal politici, bankiers en economisten een zucht van opluchting slaken nu ze een schuldige hebben gevonden in Covid-19.

 

 

 

1. Inleiding.

Gisteren haalde de Israëlische krant Ha’aretz de film Melancholia van Lars von Trier aan als beeld van hoe wij vrij traag een dreigend gevaar onderkennen. In het kort: de planeet Melancholia is origineel een onooglijk klein puntje in het heelal en wordt een dreigende bol waar wij geterroriseerd en machteloos naar zitten staren vooraleer ze op onze aarde te pletter slaat.

Ook vandaag hebben we duidelijk nog niet begrepen wat de omvang van de huidige evenementen inhoudt. In januari hoorden we voor het eerst over een “eigenaardig” virus dat in China was verschenen. Maar dat was toen, amper drie maanden geleden, nog ver weg. Vandaag staan we verbaasd en geparalyseerd te kijken naar onze wereld die wordt afgesloten door een fenomeen met planetaire omvang en door de snelheid waarmee alles gebeurt. Super organisaties werden op enkele weken op de knieën gedwongen.

In onze super geavanceerde en technologische wereld is een super primitieve levensvorm erin geslaagd ons lam te leggen. Tijdens alle oorlogen waren tenminste de bars nog open; tijdens de pest en andere plagen stroomden de kerken nog vol. Vandaag staat de wereld vol spooksteden. Het doet deels denken aan La Peste van Albert Camus. Alle instituten die de hartslag van onze maatschappij waren ( musea, restaurants, cafès, enz…) zijn gesloten. Angst brengt ons zelfs zo ver om een deel van onze vrijheid af te geven ( geen omhelzing, geen handdruk, geen gezamenlijk etentje meer).

We leren snel nieuwe begrippen kennen: corona, FPP2 en FPP3, dodenratio’s in eigen land en in het buitenland. Van de grote Spaanse Griepepidemie van 1918 hebben we het begrip social distancing opnieuw ontdekt.

 

2. Gevolgen.

Crisissen hebben de helende gewoonte om bestaande mentale en politieke structuren, die gedeeltelijk onzichtbaar waren geworden, naar de voorgrond te brengen en aan de kaak te stellen.

Moderne staten hebben een ongeschreven en impliciete overeenkomst met hun burgers waarbij de eersten, onder andere, de fysieke veiligheid en de gezondheid van de laatsten verzekeren. Deze crisis echter bracht twee tegenstrijdige zaken aan het licht. Ten eerste dat in vele landen dit contract gradueel door regeringen waren afgebouwd ten voordele van de economische groei en de winstmarges. Men heeft sociale afbraak doorgevoerd en offshore productie versneld. Ondanks de financiële crisis van 2008 is men doorgegaan met deregularisering van de banken en andere financiële instituten. Men is kortom in de eerste plaats ingegaan op de noden van de grote privé-groepen. Het directe gevolg was, gewild of per toeval, een enorme erosie van de openbare sector.

Wie herinnert er zich niet de vader van de privatisering, Guy Verhofstadt. De openbare sector was inefficiënt en gepolitiseerd, was één van zijn slogans. Privatisering zou volgens de onzichtbare hand van liberale denker Adam Smith, leiden tot concurrentie en dus lagere prijzen, betere dienstverlening en grotere keuze voor de consument. Iedere alerte burger weet inmiddels dat alleen het laatste gedeeltelijk juist is: we kunnen kiezen tussen méér en méér rommel. Onze maatschappij heeft duidelijk niet méér onderlinge concurrentie gekregen, maar minder, meestal als gevolg van een dualistische marktvorm met slechts twee of een paar grote spelers, die ook nog eens onderlinge akkoorden maken. Door de aandeelhoudersverstrengeling tussen productie, distributie en levering van de energiesector bijvoorbeeld bestaat er alleen concurrentie op papier.

Sociale zekerheid werden beperkingen opgelegd. Strategische voorraden werden afgebouwd. De gevolgen hiervan hebben we ondertussen geleerd. Bovendien werden woonzorgcentra uit de grond gestampt en aangeprezen als uitstekende investering met een hoog rendement. Eén van de gevolgen van deze privatiseringstrend was onder andere de hoge druk op de werkingskosten.

Daartegenover staat dat iedereen vandaag kan zien dat alleen de staat of de gemeenschap een crisis zoals deze die ons nu overvalt, kan bestrijden. Mastodonten zoals de tien grootste banken in de wereld, als Volkswagen of Amazon ( we kunnen er nog veel uit veel uiteenlopende sectoren opsommen) staan compleet machteloos zelfs om hun eigen activiteiten op peil te houden.

Dennis Carroll, vooraanstaand expert in infectieziekten, 15 jaar lang hoofd van de pandemie afdeling van het US Agency for International Development, gaat ervan uit dat deze epidemie niet de eerste van zijn soort is, maar dat er in de toekomst nog vaker dergelijke epidemieën zullen opduiken. De oorzaak hiervan is wat hij zoonotic spillover noemt. In gewone mensentaal de stijgende transfert van dierlijke pathogenen naar mensen. Dit soort waarschuwingen is eerder gedaan, onder andere door Bill Gates. Maar, oh ironie, president Trump liet in 2018 het National Security Council departement verantwoordelijk voor pandemieën sluiten !

 

3. “We cannot let the cure be worse than the problem itself” Donald Trump.

Maar Trump was niet alleen, ook Europa is in zijn afbraak van gemeenschapsvoorzieningen kortzichtig geweest. We hebben allemaal de pijnlijke bochten gezien die politici maakten toen duidelijk werd dat er al lang geen sprake meer is van strategische voorraden. Herinner u: maskers voor de burgers waren eerst niet nodig ( Mevr. De Block). Simpel: er waren er geen, zelfs niet voldoende voor het verplegend personeel. Later veranderde de toon en bij de exit zullen ze een belangrijke rol gaan spelen. Nog pijnlijker is dat elementaire farmaceutische producten en hulpgoederen ( maskers, handschoenen, enz..) van één enkele bron moeten komen ( herinner u: lage lonen) en dat de gehele wereld op diezelfde plek inkoopt. Gevolg: schaarste en/of te hoge prijzen. Wij doen in België inderdaad nog ernstig farmaceutisch onderzoekswerk ( met onder andere heel veel gemeenschapsgeld), maar wij produceren nauwelijks of helemaal niets meer zelf.
Deze hele crisis is gedomineerd door “economisme”. Bij het begin van de pandemie bewezen de UK, Nederland en Zweden met hun visie dat in de praktijk 2 à 4 procent van de bevolking kan worden opgeofferd. In Bergamo moest initieel iedereen aan het werk blijven. In Brazilië stelt president Bolsanaro dat de economie niet kan opgeofferd worden voor een “ denkbeeldig” kwaaltje. China met zijn afschuwelijke reputatie rond mensenrechten gebruikte eveneens dit “economisme”, maar niet zo openlijk.
De keuze die aan onze maatschappij wordt gesteld vandaag is zonder voorgaande: offeren we het leven van de kwetsbaren op aan het economisch overleven. Hoeveel levens is de economie waard ? Tegelijk toont het aan hoe onze politieke vertegenwoordigers de openbare zorg hebben verwaarloosd, zelfs afgebouwd, ten voordele van het belang van weinigen.
Het is bijzonder ironisch dat de financiële wereld als eerste onderuit ging. Men was duidelijk vergeten dat de voortdurende geldcirculatie in de wereld afhankelijk is van een vergeten grondstof, namelijk mensen, en hun gezondheid. Markten zijn gebaseerd op vertrouwen en vertrouwen steunt letterlijk op gezondheid. Zonder gezondheid is er geen economie.
Het kapitalisme van de laatste twintig jaren, dat compleet gedereguleerd is ( volledig vrij en zonder controle), is al onze gemeenschapsorganisaties binnengedrongen, heeft alleen de economische top bevoordeeld ( herinner u miljarden in belasting paradijzen zonder één euro belastingen aan de gemeenschap door wie de miljarden zijn verdiend). En bovendien zijn de ongelijkheden tussen bevolkingsgroepen steeds groter geworden.
De economische schade en de werkloosheid worden enorm. Groei wordt meer dan waarschijnlijk negatief, op wereldniveau. Aziatische economieën komen zeer waarschijnlijk als de sterkere uit deze crisis maar ten koste van wat ?

De grote privé-bedrijven hebben steeds voor vanzelfsprekend genomen de middelen die hen door staten werden ter beschikking gesteld: onderwijs, gezondheid, infrastructuur, typische gemeenschapsterreinen. Collectieve belangen werden zomaar aan de privé markt overhandigd met het argument van rentabiliteit. Maar economie heeft slechts betekenis als er een wereld is. En de wereld kan per definitie enkel collectief worden opgebouwd.
Laten we echter, ook in deze tijden waarbij solidariteit opnieuw een voorname rol speelt, waakzaam blijven. Naomi Klein, schrijfster en activiste, blijft er voortdurend op hameren dat catastrofes dikwijls een buitenkans zijn voor elites om de macht te grijpen en uit te buiten. Bij het beheersen ( of schijn beheersen) van dit soort crisissen en chaos kunnen tirannen ontstaan; ze drijven nu eenmaal op chaos en vrees. Maar het is vooral de burger die zich een elementaire vraag opnieuw moest stellen: welk type maatschappij willen we eigenlijk ?

 

4. Enkele bedenkingen.

A. Economie.

De hoofdconclusie, namelijk dat de vrije markt economie en het liberale model gefaald heeft, niet voor de eerste keer in het voorbije decennium. De westerse staten, inclusief USA en UK zijn een "socialiserende" toer opgegaan met enorme pakketten financiële middelen, uiteraard in de eerste plaats om de economie niet te laten instorten. Maar de eerste plannen voor een versnelde exit uit de pandemie worden steeds duidelijker. We zijn amper een week verder ( vandaag 12/4/2020) en het wordt duidelijk dat er politiek reeds veel is geregeld, minstens is afgesproken.

Van de drie grote economische machten of blokken, China, US en EU zijn hun respectievelijke zwakheden nog duidelijker geworden. De Chinese schulden “bubble”, de Europese interne blijvende verdeeldheid en de Amerikaanse irrationaliteit bovenop hun enorme schuldenberg beloven weinig goed voor het economische gebeuren, en bijgevolg dus ook voor de sociale na-corona periode. De massieve hulp heeft weliswaar paniek gestopt, maar nieuwe vragen rijzen. In Duitsland en enkele andere Europese landen is het grootste deel beloofde hulp alleen maar fiscaal. In de USA gaat amper 10% van het enorme bedrag naar stimuli in de gezondheidszorg. Bovendien zijn er geruchten dat een deel van de inbreng van private groepen uit eerder oude “acids” obligaties zou bestaan.
Cynischer kan niet: zwaar risico houdend waardepapier verpanden als hulpmiddel. Het lijkt op witwaspraktijken van de maffia. Tientallen bedrijven, die vorig jaar nog behoorlijke dividenden uitkeerden, staan nu in de rij om staatshulp aan te vragen.

Bij de banken, die onmiddellijk werden aangesproken omdat ze beweerden zich in een veel betere situatie te bevinden als tijdens de bankencrisis van 2008, blijkt echter dat ze weliswaar grotere kapitaalsbuffers hebben en een striktere regulering, maar sommige van de grootste Europese banken bijvoorbeeld zitten op een grote massa riskante en complexe middelen waarvan de eigenlijke waarde moeilijk kan worden bepaald ( de zogenaamde level 2 en level 3 assets). En we praten wel degelijk over Deutsche Bank AG, Barclays Plc, Sociéte Générale SA en Crédit Suisse Group AG.Een recent rapport ( februari 2020) van de European Systemic Risk Board bevestigt deze informatie. Bovendien is een behoorlijk groot deel van de recentere leningen gebeurd via het parallelle bankensysteem van de zogenaamde schaduwbanken, waar geen gedegen wetgeving rond bestaat.
Noteer tussenin dat de grote hi-tech bedrijven de hoogste beursnoteringen ooit lieten optekenen en dat ze vele interessante nieuwe start-ups opkopen. Zo worden toekomstige concurrenten weggekocht en wordt het eigen monopolie verstevigd!
Andere interessante (?) evolutie van de laatste twee maanden zijn de recordomzetten in de wapenindustrie.

Ondertussen zijn de werkloosheidscijfers wereldwijd beangstigend en de nieuwe schuldenbergen kolossaal. Volgens het IMF hoger dan in 2008. Alom komen professoren ons vertellen dat er geen probleem is om in het rood te gaan. Dit is in schril contrast met de voorbije jaren. Bovendien worden de voorwaarden om dit te overleven niet of nauwelijks benadrukt.
Als de economie snel herneemt en aangezien de rentes quasi nul of zelfs negatief zijn, kunnen we dit wel opbrengen, horen we veelvuldig. De helaas zeer kleine groep van sceptische economisten waarschuwt echter dat economie nog steeds een sociale wetenschap is overgoten met een sausje wiskunde en dat bijgevolg de reactie van de markt en de consument geenszins te voorspellen is. Zullen we de centen, die we hebben kunnen opsparen de laatste weken, inderdaad massaal gaan spenderen na de exit en zal de verkoop in bijvoorbeeld de auto-industrie zomaar hernemen ? Zeer twijfelachtig. En méér dan 80% van onze economie is inmiddels in de dienstensector actief. In die sector is de laatste jaren een enorme aangroei van flex contracten bijgekomen; dit is een menselijke buffer voor slechte tijden, die er nu aankomen. Vandaag duidelijk niet meer ter discussie, maar wat met nieuwe inflatie morgen ?
Zo lang ons maatschappelijk systeem is en blijft wat het vandaag is, zal iedere dollar, euro, yen die we hebben uitgegeven, worden terugbetaald. Maar door wie ?
De maatschappij is inderdaad rijp om een grote transformatie ( the great reset) te ondergaan.

 

B. Politiek.

Vandaag zijn regeringen over de gehele wereld alleen maar bezig om de materiële kant van deze crisis te beheren: goederen tijdig ter plaatse krijgen. Hierbij worden ze allen geconfronteerd met hun eigen bureaucratie, corrupte tussenpersonen, twijfelachtige leveranciers. Regeringen met volmachten. Tijd is belangrijker dan de transparantie. Dollars is een probleem voor later.

De grote vraag is: waar gaan we naar toe van hier ? Verder privatiseren of terugkeren op onze stappen. Gaan we in Europa eindelijk werk maken van de herfinanciering van ons sociaal systeem ( zie de 1 mei toespraak van de Sp.a voorzitter) ?

Zullen we afhankelijk blijven van buitenlandse bronnen voor levensbelangrijke producten ( medicamenten, testmateriaal en hulpmateriaal) of gaat Europa dat reeds jarenlang enorme publieke middelen investeert in onderzoek, waaronder ook biochemie, dit blijven doorverkopen aan de private sfeer van zodra enige winst realiseerbaar wordt ? Of gaat de oppositie electoraal garen spinnen en krijgen we hooguit een verandering van regeringscoalitie ?

 

C. Maatschappelijk.

Nieuwe technologieën worden straks in nog hogere mate deel van ons dagelijks leven.
Maar niet alle zijn gegarandeerd onschuldig. Controlesystemen zijn getest en zullen met zekerheid verder worden geperfectioneerd ( zie de enorme stijging van de hi-tech aandelen). Sommige daarvan kunnen een gevaar zijn voor onze privacy en zullen bijna met zekerheid door meer autoritaire regimes worden ingevoerd.

Sommige wetenschappers voorspellen dat we in de toekomst kunnen geconfronteerd worden met nog gevaarlijker virussen. De gevaren van Corona zijn reeds een decennium geleden meegedeeld. Wat hebben we ermee gedaan ? Waarom waren we niet klaar ? Gaan we eindelijk grootschalig onderzoek doen ? De gemeenschap heeft hierbij recht op informatie.

Hoe lang na de exit blijft de solidariteit werkzaam ? Hoeveel groter is inmiddels de ongelijkheid geworden ? Hebben we ecologisch en maatschappelijk iets van deze periode geleerd?

Terugkeren naar business as usual lijkt ons vrij moeilijk. Maar radicale veranderingen lijken ook veraf. Tenzij er een recessie op ons afkomt, zwaarder dan wij reeds enkele keren hebben voorspeld ( zie onze rubriek Economie).

D. Voorlopige lessen.

1. De staat heeft ons allen in één of andere vorm van afzondering gedwongen. Het toont dat de staat enorm machtig is en dat wij allen gehoorzaam zijn. Dit is natuurlijk tegelijk ook een rode vlag: hoe ver willen wij gehoorzaam zijn ? Het heeft ook de neo-liberalen teruggefloten met hun stelling dat de staat te sterk, onefficiënt, opgeblazen en dus onnuttig was.

2. Niet alle staten oefenen hun macht op dezelfde manier uit. Vergelijk de maatregelen in België en Nederland en Zweden en de USA en Brazilië. Sommigen behandelden de crisis als een nieuwe Reichstag brand en hebben ervan gebruik gemaakt om grotere macht te verwerven.

3. Het neo-liberalisme is duidelijk zeer negatief voor onze gezondheid, maar ook voor bijna alle openbare diensten, en voor het sociaal contract tussen een staat en zijn burgers.

4. Het vertouwen in de regering is ernstig beschadigd in vele landen in de wereld.

5. Home sweet home is na zoveel weken quarantaine ook niet helemaal juist gebleken, en zeker niet voor al dezen die letterlijk zijn opgesloten in kleine appartementen.

6. De waarde van arbeid en de verhoudingen zijn pijnlijk duidelijk geworden. Een beetje demagogie: Messi en Co verdienen in minder dan één jaar wat een verpleegster of een kassierster in een grootwarenhuis in haar hele carrière verdient. De les is dat de "normale" wereld een ernstig verstoorde waardeschaal heeft. De top in deze schaal is tijdens deze paar voorbije maanden nochtans  gebleken totaal waardeloos en oninzetbaar te zijn.