Wij zijn verslaafd geraakt aan schulden, zowel privé personen, bedrijven als staten. Na alles wat men ons heeft verteld, is de vraag: zijn schulden nu goed of slecht ? Het antwoord is ja !

Een lening om studies te betalen en dus eventueel een kans te maken op maatschappelijke vooruitgang of hoger loon, is een zinvolle lening. Een lening om op vakantie te gaan, lijkt mij eerder een negatieve benadering.

Maar waarom vinden we lenen vandaag bijna als vanzelfsprekend ? Wel, eenvoudig, omdat het zo makkelijk kan. De laatste decennia hebben bovendien de centrale banken het zeer goedkoop gemaakt, maar dit gebeurde niet om ons te plezieren. Echter zien we de laatste jaren een enorme schuldenberg ontstaan op alle niveaus (staat, bedrijf en gezinnen).

De grote vraag hierbij is hoelang dit kan, wat de risico’s zijn en of er een antigif bestaat.

In 1816 schreef Thomas Jefferson: het einde van de democratie en de nederlaag van de Amerikaanse revolutie zal gebeuren als de regering in handen valt van banken ( lending institutions) en financiële instellingen ( moneyed incorporations).

Hoe gaat het ?

Staten maken schulden om bestaansredenen, om het welzijn van hun burgers te verbeteren of om het op peil te houden, of ook om economische groei te genereren. En soms lukte dat ook.

Het probleem is dat we op die manier niet alleen schulden aangaan, maar ook de neiging hebben ze op te stapelen en vergeten dat er ook rentes aan vasthangen. Als de controle op al deze schulden vervaagt, of erger, creëren we kunstmatige bubbels.

Sommige economisten vertellen ons dat we ons geen zorgen moeten maken over absolute schuldniveaus. Dat is waar, maar slechts gedeeltelijk. Onlangs stelde Lacy Hunts bij zijn onderzoek naar Bank of International Settlements vast dat het impact van schulden maken om groei te stimuleren duidelijk verloren gaat. In 2017 genereerde 1 dollar niet-financiële schuld slechts 40% aan BNP in de USA en zelfs minder in andere landen. 50 jaar geleden bracht iedere dollar méér dan 4 dollar groei op. De Chinese ratio schuld/productiviteit daalde zelfs met ongeveer 43 % tussen 2007 en 2017. Vele andere regio’s verloren eveneens aan impact.

Vergelijkbare cijfers in Europa tonen 17% daling, 19% voor de UK en 17,5% voor Japan. Als de praktijk van geld lenen om de groei te stimuleren en schulden af te bouwen dit objectief niet meer halen, dan wordt het resultaat een cumul van schulden en rentes.

Het oude regeltje werkt dus niet meer. En dan stellen Nobelprijs winnaars als Paul Krugman, een volleerd Keynesiaan, wel dat schulden geen rol spelen omdat ze de trein rollende houden. En Keynes had gelijk, toen. Alleen zijn tijden, omstandigheden en gecumuleerde schulden inmiddels toch anders dan na de Grote Depressie.

Nemen we nu het best gedocumenteerde land, de USA, dan is de nationale schuld vandaag ( cijfers september 2018) ongeveer 24,5 triljoen dollar ( natie, staten, lokale besturen: alle overheden samen). Eén niesbui ( een extra recessie bijvoorbeeld) en het bedrag loopt op tot 30 triljoen. Het tegenargument is dat de USA op persoonlijk en bedrijfsniveau ongeveer 150 triljoen activa hebben. En dit is waar, maar geen enkele regering durft het aan om de burger en het bedrijfsleven plots extra 15% van hun bezittingen af te nemen bovenop de normale belastingen om deze schuld te delgen.

En deze Amerikaanse toestanden halen we aan omdat de USA voorlopig de economische toestand in de wereld bepaalt en elk ander land zwaar kunnen besmetten. De USA stevent af op een recessie binnen één, twee of maximum vijf jaren in de eerste plaats veroorzaakt door bedrijfsschulden met gevolgen voor de staatsschulden. En deze niesbui zou wel eens zware gevolgen kunnen hebben.

De gecumuleerde schuld van de USA, de Eurozone, Japan en China is vertienvoudigd tegenover hun gecumuleerde BNP op minder dan één jaar, volgens Lachsman Achuthan van het ECRI, het Economic Cycle Research Institute. En volgens dezelfde bron, groeien de schulden van de gezinnen en de bedrijven even snel. De grootste economieën van de wereld hebben op korte termijn tien keer méér schulden gemaakt dan de groei van hun BNP. Meer details over EU en België verder.

Wij proberen ons een scenario voor te stellen hoe dit eindigt zonder chaos en crisis. In het beste geval praten we over een decennia lange stagnatie om deze schuld op te lossen. Maar welke schuldenaar ( want iemand heeft deze leningen ooit gefinancierd) is bereid lang te wachten en welke ontlener ( veel groter in aantal) kan dit scenario aanvaarden ? Iedere regeringsleider probeert dit momenteel voor zich uit te schuiven, maar dit is geen eindeloos scenario. Wij veronderstellen dat er uiteindelijk een Grote Herschikking zal gebeuren, zoals na iedere vorige crisis. Maar dit zal ongetwijfeld opnieuw heel zware maatschappelijke, sociale en structurele gevolgen hebben.

Waar staan we vandaag ?

Niemand heeft een echt alternatief. Binnen dit liberaal economische systeem is er een schuldenaar en een schuldgever, en zolang er niets radicaal verandert, moet er dus worden terugbetaald. Maar als dit nu echt moeilijk of zelfs onmogelijk wordt, wat dan ? Een verregaande herschikking, waarschijnlijk parallel met zware inflatie, en misschien devaluatie van de munt, of programma’s voor versnelde afbetalingen.

Dit is, zoals iedere economist en politieker weet, koord dansen. Ernstige sociale onrust is waarschijnlijk. Een grote waarschijnlijkheid is een aardschok voor de huidige bestaande grote internationale organisaties. Vergeet evenmin de aan de gang zijnde machtsverschuiving van West naar Oost. Men zal mekaar geen cadeaus doen.

Men zal uiteraard ook het kapitalistisch systeem in vraag stellen, maar met welk alternatief ? Sommigen gaan echter uit van de oude “opkuis en herbegin” oplossing, waarbij natuurlijk een verhoogd oorlogsrisico.

Oh ja, en België ?

Even geschiedenis herhalen, maar niet te ver terug. In 1993 bereikten de Belgische schulden 134,4 % van ons BBP. De toenmalige regering nam een hele reeks maatregelen en bereikte in 2007 een minimum van 87 %. Ongezien in Europa.

In 2014 sprongen we echter de falende banken ter hulp en bereikten 106,7 % van het BNP. Sindsdien daalt onze schuldenlast langzaam, veel te langzaam ( in 2017 nog steeds 103,4 %) terwijl zich een paar onweersbuien opstapelen.

De Europese Commissie voorspelt een daling tot 100,2 % in 2019, terwijl onze regering reeds een paar jaar de belofte deed onder de 100 % te dalen. Herinneren we er nog even aan dat we volgens het Verdrag van Maastricht in 1992 hadden afgesproken dat het begrotingstekort van de eurolanden niet hoger dan 3 % en de staatsschuld niet hoger dan 60 % BBP mocht zijn.

Bovendien daalt onze economische groei van bijna 5 % in de zestiger jaren naar gemiddeld 1,3 % over de laatste jaren. Voor 2019 wordt 1,7 % groei voorspelt en met dit cijfer eindigen wij nog net voor Italië als voorlaatste uit de klas. Deze toestand plaatst ons samen met Griekenland, Italië en Portugal in de gevarenzone. Meerdere secundaire oorzaken worden daarvoor opgegeven: veroudering van de bevolking met directe gevolgen op de pensioenen en op de ziekte- en zorgkosten is er één van. Het lijkt erop dat België langzaam naar zijn maximaal houdbare schuld afglijdt.

Zeer alarmerend echter is het cijfer dat Eurostat onlangs publiceerde over de totale schuld van overheid en privésector ( bedrijven als gezinnen) samen. Die zou volgens hun informatie 296 % van het BBP zijn gestegen. Met deze schuldgraad staan we nog net voor Griekenland en Portugal. Hierbij zou onze privésector 190 % bereiken, terwijl de Europese Commissie 133 % als aanvaardbaar aanneemt.

In het onderzoeksrapport dd.19.12.2018 van KBC Senior Economist, Johan Van Gompel, staan een paar opmerkelijke vaststellingen. We citeren:

• “Om de schuldgraad structureel af te bouwen, zal bij een normalisering van de huidig historische rente ook het groeipotentieel van de economie moeten worden opgekrikt”.
• “….evolutie schuldgraad door de financiële crisis steeg met 21 procentpunten”.
• “Een te hoog oplopende overheidsschuld houdt belangrijke economische gevolgen en risico’s in………. Finaal kan het ganse financiële systeem in crisis geraken omdat banken traditioneel grote afnemers zijn van overheidsschuld…… De aanpassingen die vereist zijn om een uit de hand gelopen schuldpositie af te bouwen, zijn meestal substantieel en dramatisch voor de bevolking”.

Deze politiek vrij neutrale bron stelt klaar en duidelijk dat er nog sneller aanpassingen moeten gebeuren. Maar aangezien analoge toestanden bestaan in bijna alle vrije-markt economieën, is een voorlopige conclusie dat we met zijn allen blijven verder razen naar een toestand waar vervelende gevolgen aan verbonden zijn.